Marta Fox, Rozmowy z Miro – pdf

Marta Fox, Rozmowy z Miró, Mamiko, Nowa Ruda 2011

            Najnowszy tomik Marty Fox, poetki, powieściopisarki, felietonistki, autorki 30 książek, to zbiór złożony z 2 części: Rozmowy z Miró i Wiersze nowe, które warto czytać jako całość, ja jednak skoncentruję się na rozmowach Marty Fox z Joanem Miró, na wierszach, które wyrosły z wieloletniej fascynacji poetki Mistrzem i  jego niezwykłym stylem imitującym twórczość dziecięcą, wykorzystującym plamy koloru i proste znaki, przez to prostym, bezpretensjonalnym, kolorowym i radosnym.

„To dawno było, w latach wczesnych 80., które były szare i bure, a Miró taki kolorowy. I taki jak dziecko, które i ja hoduję w sobie do dziś. A potem zobaczyłam obrazy i rzeźby na wystawach, więc tym bardziej zawirowałam.”*

            Twórczość Miró posłużyła Marcie Fox jako artystyczny pretekst, malarski asumpt do poetyckich poszukiwań, jej wiersze nie są w żadnym razie sensu stricte ekfrazami, raczej próbują luźno korespondować z obrazami, rzeźbami czy kolażami, jeszcze częściej z ich klimatem, zresztą rzadko znajdujemy odniesienia wprost do konkretnych dzieł hiszpańskiego artysty. Sama autorka wyznaje, że zdarzało jej się identyfikować z drobnym elementem obrazu, następnie pisać wiersz, który wyrastał już nie z tej inspiracji, a uczuć leżących u źródła tej identyfikacji.

„Miró jest czerwony i niebieski, i żółty. To kolory, które uwielbiają dzieci, więc i ja.”

            Sztuka Miró jest tu zwierciadłem, od którego odbijają się emocje, a te z kolei rodzą opowieści – o samotności, namiętności, przemijaniu, lęku przed starością; opowieści często niezwykle osobiste, nawet intymne, jednak pozbawione ekshibicjonizmu czy nadmiernej emfazy.

„Z kimś trzeba rozmawiać nocą, kiedy bliscy śpią. Więc rozmawiałam z Miró, on mieszał farby, a ja słowa i uczucia, poza tym mieszkał na Majorce, na której jeszcze nie byłam.”

            Autorka jest świadoma wyjątkowości i unikatowości tego spotkania, już w pierwszym wierszu proponuje swoistą grę, wyprowadza alternatywny świat – świat bez Miró, a uogólniając: świat bez człowieka, z którym spędza się życie, świat, który mógł był się wydarzyć, gdyby kolejne okoliczności nie splotły się w tę (i każdą inną) zażyłość. Mogłam nie odpowiedzieć na list nie odebrać/ telefonu nie przyjechać do małego miasteczka/ Mogłam w róży od ciebie zobaczyć tylko kolce (…) // Mogłam nie zadrżeć przy podaniu ręki/ nie wymarzyć sobie by moja i twoja/ cierpliwość splotły się w dach nad głową (…) [Spotkanie z Miró].A przecież Miró się wydarzył.

„Duda-Gracz dopytywał: dlaczego kochasz mnie i tego pacykarza Miró, to dwa różne światy. No, tak, ale każdy rozpoznawalny na krańcu świata nawet.”

            Sytuacja tej specyficznej przyjaźni nie jest nawet przez samą bohaterkę ani – tak do końca – pojęta, ani podparta racjonalnymi argumentami, skoro zapyta: Może kiedyś zrozumiem/ dlaczego nagle zrezygnowaliśmy/ z dystansu wyznaczonego/ rondem mojego kapelusza (…) [Może kiedyś]. Jednak tam, gdzie zaczynają swoje rządy emocje, podobnie jak tam, gdzie zaczyna się sztuka, nie ma konieczności szukania na siłę racjonalnych wsporników.

„Ale poważniej: Miró to malarstwo i poezja w jednym, to świat magii, wolności i ironii. Na pewno świat bez dogmatów. Kobieta więc prowadzi rozmowy z Miró na różne tematy.”

            Osią wierszy-rozmów z Mistrzem jest powoli oswajana przez bohaterkę liryczną tych tekstów świadomość przemijania, konieczność zmian, którym stopniowo podlega ciało, przeczucie zbliżającej się starości i nieuchronnej śmierci. Ta świadomość nie jest źródłem szczególnego smutku, raczej staje się gruntem dla rodzącej się potrzeby docierania do sedna relacji z drugim człowiekiem, odkrycia tego, co naprawdę ją stanowi, tego, co w niej najgłębsze, najwartościowsze i najistotniejsze, staje się też wyzwaniem do odrzucenia powierzchowności w związku: Zedrzyj ze mnie wreszcie ten gorset Miró/ w który wepchnąłeś mnie tak dawno że brokat/ zdążył stracić swój blask w czerwień wypłowieć (…) [Ten gorset]. Przemijać, starzeć się obok siebie – to znaczy dojrzewać do centrum prawdy o wspólnym byciu, tak, by można było odważyć się na wyznanie: (…) Kocham tym prawdziwej im mniej Cię/ potrzebuję i nie ma w tym wyznaniu/ kokieterii ani żadnej niewieściej sztuczki (…)/ bardzo chciałabym raz jeszcze/ zanim ciemność zajrzy mi w oczy/ rozbłysnąć pod pędzlem (…) [ibidem]. Ale i na świadomość absolutnej i ostatecznej samotności, na którą skazani jesteśmy niezależnie od więzi łączących nas z innymi ludźmi: Dlaczego tylko przez kilka sekund/ jesteśmy we dwoje/ a potem staję się pojedyncza? [Pytanie naiwne I], świadomość, że człowiek przede wszystkim sam ze sobą  powinien „dojść do porozumienia” i w sobie szukać remedium na Weltschmerz dowolnej proweniencji:  Samotność jest wtedy gdy/ nie ma mnie we mnie [Samotność].

            Jak głęboka jest relacja między bohaterką i malarzem, dobrze widać, gdy pojawia się tak intymna i trudna prośba: Spójrz na moją matkę Miro/ i namaluj jej postać poskręcaną artretyzmem/ (…) Bądź okrutny i pokaż jej marzenia/ czyli prawdziwe kłopoty/ które będą dla niej odpoczynkiem (…) niech czerń zapanuje na Twoich/ płótnach i niech wreszcie powie że najlepiej/ umiera się z pragnieniem śmierci a nie w smutku. [Wygnanie z czasu]. Poetka prosi malarza, wzywa go wręcz, by obrazami wyraził to, co ona mogłaby ująć w słowach, jednak słowa nie są adekwatnym i wystarczającym tworzywem; dokładnie opisuje swoje życzenia, wymaga, by był perwersyjny, kapryśny, szalony. Bezpośrednio za tym tekstem pojawia się niezwykły wiersz (czy bohaterką także jest matka?) o trwaniu naszych bliskich zmarłych z nami i między nami, o pamięci i zapominaniu, o zmianie „jakościowej” więzi z tymi, którzy odeszli: Od tamtego czasu/ nie śniła mi się ani razu/ czasami jednak przychodzi/ do mnie jak żywa (…) Milczymy (…) jakby nawet słowo – dlaczego –/ przestało istnieć/ Chcę by wyciągnęła rękę/ i przygarnęła mnie tak/ jak nigdy tego nie robiła/ Ona jednak ma tylko twarz/ Bo najtrudniej rozstać się z twarzami [Twarz].

            Rozmowy z Mistrzem dotykają spraw ważnych, często bolesnych, są przy tym pełne dojrzałej mądrości i przenikliwości, jak ten fragment niosący myśl o względności poczucia utraty czasu, które tak naprawdę może być udziałem jedynie tych, którym życie mija w letniej temperaturze: (…) Bezpowrotnie Miró mija tylko czas który/ nie rzeźbi nie dotyka nie dźwięczy i nie boli/ przykrywa jedynie kurzem i blizna to/ co na nic innego nie zasługuje [Wszystkie poranki świata].

            Niekiedyjednak znika gdzieś spokój i cała ta logika, przy pomocy której bohaterka próbuje się bronić przez nieuchronnym, a wtedy rezygnuje z dystansu i mówi wprost, nie kryjąc żalu: Nie mogę się pogodzić Miró że odchodzisz/ ode mnie codziennie po trochu że kolory jakie/ wybierasz dzisiaj są bardziej letnie i bledsze od/ tych którymi brudziłeś swoje płótna wczoraj (…) [Po trochu]; obrazuje starośćutratą kolorów – we własnych oczach, i w oczach bliskiego człowieka. Co jest lekarstwem na to powolne wygasanie? Chyba jedyną metodą jest spokojne przejście od namiętności do przyjaźni, z czasem do wyłącznie duchowej bliskości, o czym pięknie mówi nośna fraza kończąca liryczną opowieść Marty Fox:  (…) w nocy plączemy nogi/ rano opowiadamy sny/ a potem patrzymy / w tym samym kierunku (…) [Wyznanie kobiety].

Izabela Fietkiewicz-Paszek, styczeń 2012

* Marta Fox, fragmenty listu do IFP

Gazeta Literacka Migotania nr 1(34) 2012